Não bộ thời kỳ tiền mãn kinh

Sự thay đổi nội tiết tố trong cơ thể phụ nữ, đặc biệt trong giai đoạn tiền mãn kinh (perimenopause) và mãn kinh (menopause), có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động của não bộ, đặc biệt là trí nhớ. Nhiều phụ nữ trong độ tuổi này báo cáo các triệu chứng như giảm khả năng tập trung, hay quên và khó tiếp nhận thông tin mới.

Đây không đơn giản chỉ là các dấu hiệu của lão hoá.

Tại sao giai đoạn tiền mãn kinh lại ảnh hưởng đến chức năng não bộ?

Hai hormone chính có liên quan đến chức năng não bộ ở phụ nữ là estrogen và progesterone. Estrogen đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tế bào thần kinh, tăng cường lưu lượng máu đến não và thúc đẩy quá trình hình thành kết nối thần kinh. Trong khi đó, progesterone có tác dụng làm dịu hệ thần kinh, hỗ trợ điều hòa giấc ngủ và ổn định tâm trạng.

Trong giai đoạn tiền mãn kinh, mức độ estrogen và progesterone dao động không ổn định, gây ra các triệu chứng như: Giảm khả năng tập trung; Hay quên, đặc biệt là trí nhớ ngắn hạn; Rối loạn giấc ngủ, ảnh hưởng đến khả năng phục hồi của não bộ; Tăng cảm giác căng thẳng và lo âu. Triệu chứng bốc hoả cũng đã được báo cáo ở nhiều bệnh nhân. Triệu chứng này, được cho là bắt nguồn từ tác động của việc suy giảm estrogen lên vùng não kiểm soát nhiệt độ cơ thể. Bốc hỏa nghiêm trọng hơn, đặc biệt là nếu chúng kéo dài trong nhiều năm, có liên quan đến hiệu suất trí nhớ kém hơn, các tổn thương nhỏ giống như đột quỵ trong não và sự tích tụ các protein liên quan đến bệnh Alzheimer .

Các nghiên cứu cho thấy estrogen có ảnh hưởng trực tiếp đến hồi hải mã (hippocampus) – khu vực chịu trách nhiệm chính về trí nhớ và học tập. Khi nồng độ estrogen giảm, khả năng hình thành và duy trì ký ức cũng bị suy giảm. Ngoài ra, sự thay đổi nội tiết còn ảnh hưởng đến vỏ não trước trán (prefrontal cortex), khu vực giúp điều phối sự tập trung và xử lý thông tin.

Bên cạnh đó, sự suy giảm progesterone có thể dẫn đến chất lượng giấc ngủ kém, làm gián đoạn quá trình củng cố ký ức diễn ra trong giấc ngủ sâu. Điều này có thể giải thích tại sao nhiều phụ nữ trong giai đoạn này cảm thấy thiếu minh mẫn và dễ quên.

Ngoài estrogen và progesterone, một hormone khác cũng có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi này là hormone kích thích buồng trứng (FSH – Follicle-Stimulating Hormone). Khi nồng độ estrogen giảm, tuyến yên tăng tiết FSH để kích thích buồng trứng sản xuất estrogen. Tuy nhiên, trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, buồng trứng không còn đáp ứng hiệu quả với FSH, dẫn đến nồng độ FSH trong máu tăng cao. Mức FSH cao có liên quan đến nhiều triệu chứng tiền mãn kinh như bốc hỏa, thay đổi tâm trạng và suy giảm nhận thức.

Vậy chúng ta có thể làm gì?

Liệu pháp hormone thay thế (HRT – Hormone Replacement Therapy)

Liệu pháp thay thế hormone có thể giúp cân bằng nồng độ estrogen và progesterone, từ đó hỗ trợ cải thiện trí nhớ và tâm trạng. Tuy nhiên, phương pháp này được báo cáo làm tăng tỷ lệ ung thư vú và các bệnh tim mạch. Do đó, nó cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo lợi ích và giảm thiểu nguy cơ tiềm ẩn.

Ngoài ra thời gian sử dụng HRT cũng cần được cân nhắc. Một nghiên cứu cho thấy ở những bệnh nhân sử dụng HRT sau 10 năm kể từ kỳ kinh cuối, không có tác động đáng kể đến khả năng mắc bệnh Alzheimer.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý

• Bổ sung omega-3 từ cá hồi, hạt lanh, và quả óc chó để hỗ trợ chức năng não bộ.
• Tăng cường rau xanh và trái cây giàu chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương.
• Hạn chế đường và thực phẩm chế biến sẵn, vì chúng có thể gây viêm nhiễm và làm giảm khả năng nhận thức.

Luyện tập thể chất

• Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện lưu lượng máu đến não, tăng cường khả năng xử lý thông tin và giảm nguy cơ suy giảm trí nhớ. Các bài tập hiệu quả bao gồm:
• Đi bộ nhanh hoặc chạy bộ
• Yoga và thiền để giảm căng thẳng
• Các bài tập rèn luyện trí não như học ngoại ngữ hoặc chơi nhạc cụ

Quản lý giấc ngủ

Đảm bảo giấc ngủ đủ và chất lượng là yếu tố quan trọng trong việc duy trì trí nhớ. Cần giữ thói quen ngủ đúng giờ, tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ và hạn chế tiêu thụ caffeine vào buổi chiều tối để tăng cường chất lượng giấc ngủ

Kiểm soát căng thẳng

Căng thẳng kéo dài có thể làm tăng mức cortisol, một hormone gây ảnh hưởng tiêu cực đến trí nhớ. Do đó, việc thực hành các phương pháp giảm stress như thiền định, hít thở sâu, hoặc tham gia các hoạt động sáng tạo có thể giúp cải thiện sức khỏe tinh thần.

Nên là…

Sự thay đổi hormone trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh có ảnh hưởng đáng kể đến thực thể não bộ, trí nhớ và chức năng nhận thức ở phụ nữ. Tuy nhiên, thông qua chế độ ăn uống hợp lý, luyện tập thể chất, kiểm soát giấc ngủ và căng thẳng, cũng như cân nhắc liệu pháp thay thế hormone, phụ nữ có thể chủ động duy trì sức khỏe não bộ và chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ cơ chế sinh lý và áp dụng các biện pháp phù hợp sẽ giúp giảm bớt những lo ngại về trí nhớ và đảm bảo quá trình lão hóa diễn ra một cách lành mạnh và tích cực.

Tài liệu tham khảo

1. We’re finally learning how perimenopause profoundly changes the brain – New Scientist
2. Estrogen receptors in the central nervous system and their implication for dopamine-dependent cognition in females
3. Whole-brain dynamics across the menstrual cycle: the role of hormonal fluctuations and age in healthy women
4. Rapid increases in immature synapses parallel estrogen-induced hippocampal learning enhancements